Ανάλυση πρόσφατης μελέτης του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας (Eurofound) για την οικονομική κρίση που πλήττει σοβαρά τις προοπτικές απασχόλησης της νέας γενιάς και την απασχόληση των νέων που βρίσκεται σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ από τη Eurostat.

Η βαθιά και παρατεταμένη ύφεση στην οποία έχουν περιέλθει σήμερα πολλά κράτη-μέλη της ΕΕ27, με χαρακτηριστικότερη περίπτωση αυτή της Ελλάδας και ακολούθως των περισσοτέρων χωρών του λεγόμενου «ευρωπαϊκού νότου» (Πορτογαλίας, Ισπανίας κ.ά. ), καταδεικνύει με τον πιο σαφή τρόπο την έλλειψη ανακλαστικών και προνοητικότητας και τελικώς την αποτυχία των πολιτικών χειρισμών της ΕΕ αλλά και των ίδιων των κρατών-μελών για την αποτελεσματική θωράκιση των οικονομιών τους απέναντι στη διεθνή οικονομική κρίση του 2008, η οποία λίγο καιρό αργότερα (τέλη 2009 – αρχές 2010) μετεξελίχθηκε σε σοβαρή κρίση χρέους για τις πιο αδύναμες εθνικές οικονομίες των 17 χωρών της Ευρωζώνης αλλά και των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ, με αποτέλεσμα να γίνεται πλέον λόγος για μια Ευρώπη “δύο ταχυτήτων”. Στις χώρες αυτές –και κυρίως στην περίπτωση της Ελλάδας– τα τελευταία αυτά χρόνια προωθήθηκαν και επιβλήθηκαν σκληρές πολιτικές ακραίας λιτότητας οι οποίες συχνά διέρρηξαν τον κοινωνικό ιστό και διατάραξαν την κοινωνική ειρήνη  λόγω της ραγδαίας και επώδυνης υποβάθμισης του βιοτικού επιπέδου των «μεσαίων» και «κατώτερων» κοινωνικοοικονομικών στρωμάτων και γενικότερα της ευθείας αμφισβήτησης των θεμελιωδών αρχών του κοινωνικού κράτους.

Όσον αφορά, ειδικότερα, την Ελλάδα, που πρώτη από τις χώρες της Ευρωζώνης και “διά της βίας” θα λέγαμε εισήλθε στον «χορό» αυτό, τα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής της περιόδου 2010-2012 (Μνημόνια 1-3) «πάτησαν» επάνω σε διαρθρωτικές αδυναμίες και χρόνιες παθογένειες του συστήματος για να επιβάλουν πρωτοφανείς θεσμικές ανατροπές που σε συνδυασμό με την απουσία αναπτυξιακών πολιτικών –οι οποίες σε κάθε περίπτωση θα λειτουργούσαν αντισταθμιστικά– επιδείνωσαν δραματικά το βιοτικό επίπεδο μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας, οξύνοντας ακόμη περισσότερο τα ήδη υπαρκτά προβλήματα της ανεργίας, της φτώχειας και του διαρκώς διευρυνόμενου χάσματος των κοινωνικών ανισοτήτων. Στις νέες αυτές συνθήκες, μιλάμε πια για ένα νέο φαινόμενο φτώχειας, τους «νεόπτωχους», που δεν είναι άλλοι από τους ίδιους τους εργαζόμενους και ιδίως τους μερικώς απασχολούμενους και τους αυτοαπασχολούμενους. Πέρα όμως από τη νέα αυτή κατάσταση, τα τελευταία χρόνια πολλοί συμπολίτες μας ήρθαν αντιμέτωποι με συνθήκες διαβίωσης πλήρους υλικής υστέρησης λόγω απώλειας της εργασίας τους και αδυναμίας εύρεσης άλλης, στερούμενοι παράλληλα οικογενειακής ή άλλου είδους στήριξης. Στις δεδομένες, άλλωστε, συνθήκες όπου η οικονομική κρίση έχει μετεξελιχθεί σε οξεία κρίση και στον τομέα της απασχόλησης, η απώλεια της εργασίας στις περισσότερες των περιπτώσεων οδηγεί σε “επαγγελματικό θάνατο”, καθώς καθίσταται σχεδόν αδύνατη η εύρεση άλλης εργασίας μέσα στο παρόν επισφαλές και “άνυδρο” εργασιακό τοπίο της χώρας.

Η υφιστάμενη κατάσταση αποτυπώνεται εντονότατα στα τελευταία στοιχεία που δημοσίευσε η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛ.ΣΤΑΤ.) αναφορικά με το συνολικό ποσοστό ανεργίας στην Ελλάδα κατά τον μήνα Σεπτέμβριο του 2012, όπου αυτό ανήλθε σε 26,0% έναντι 18,9% που ήταν τον Σεπτέμβριο του 2011 και 7,5% τον Σεπτέμβριο του 2008 – προ κρίσης δηλαδή. Βάσει των στοιχείων αυτών, τον περασμένο Σεπτέμβριο οι άνεργοι στη χώρα μας προσέγγισαν σχεδόν τα 1,3 εκατ. άτομα (1.295.203 άτομα), ενώ το σύνολο των απασχολουμένων κατά τον ίδιο μήνα μειώθηκε κατά 325.334 άτομα σε σχέση με τον ίδιο μήνα του προηγούμενου έτους και κατά 872.532 άτομα σε σχέση με τον Σεπτέμβρη του 2008. Όπως προκύπτει επίσης από τα στοιχεία αυτά, οι πληθυσμιακές ομάδες που πλήττονται περισσότερο από τη μάστιγα της ανεργίας είναι κυρίως οι νέοι και οι γυναίκες, με το ποσοστό ανεργίας των νέων για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών για τον Σεπτέμβριο του 2012 να έχει εκτιναχθεί στο 56,4% έναντι του 47,6% που ήταν τον Σεπτέμβριο του 2011 και 22,2% τον ίδιο μήνα του 2008. Αντίστοιχα η ανεργία στις γυναίκες τον Σεπτέμβριο του 2012 ανήλθε στο 30,1% από το 22,3% του Σεπτεμβρίου του 2011 και το 11,2% κατά τον ίδιο μήνα του 2008. Τέλος, κατά τον Σεπτέμβριο του 2012 ο αριθμός των οικονομικά μη ενεργών στη χώρα μας, των ατόμων δηλαδή που δεν χαρακτηρίζονται απασχολούμενοι ή άνεργοι, ήταν 3.373.692, χωρίς εντούτοις να έχει σημειώσει κάποια σημαντική μεταβολή συγκριτικά με τον Σεπτέμβριο του 2011 (3.373.409). Σημαντικό, επίσης, στοιχείο στη μέτρηση της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας είναι ότι ο αριθμός των ατόμων αυτών (με μικρές αυξομειώσεις) δείχνει να διατηρείται σταθερός –και μάλιστα σε υψηλά επίπεδα– καθ’ όλη την τελευταία πενταετία, ενώ μεγάλο τμήμα της αφορά νέους 15-29 ετών οι οποίοι λόγω  της ανησυχητικής αύξησης του αριθμού τους κατά τα τελευταία χρόνια –τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη αλλά και διεθνώς– έχουν γίνει αντικείμενο κοινωνιολογικής μελέτης λαμβάνοντας τον χαρακτηρισμό NEET, δηλαδή “Νέοι 15-29 ετών οι οποίοι βρίσκονται εκτός δομών απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης”.

Για το ζήτημα αυτό, στην τελευταία και εξαιρετικά δυσοίωνη έρευνα του Eurofound (Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας) με τίτλο «NEET –  Νέοι εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης: Χαρακτηριστικά, κόστος και μέτρα πολιτικής στην Ευρώπη» αποτυπώνεται η κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι νέοι σήμερα, στην EE συνολικά και σε επιμέρους επίπεδο κρατών-μελών, αναφορικά με το βαθμό ένταξής τους στην αγορά εργασίας, με επικέντρωση στην ομάδα των ΝΕΕΤ. Συγκεκριμένα, η έρευνα εστιάζει στην ανάλυση των χαρακτηριστικών των νέων που εντάσσονται στην ομάδα αυτή, στην εκτίμηση του οικονομικού και κοινωνικού κόστους του εν λόγω φαινομένου στο ίδιο το άτομο και συνολικά στην κοινωνία, καθώς και στην αξιολόγηση του βαθμού αποτελεσματικότητας των μέτρων πολιτικής των κρατών-μελών για τη στήριξη των νέων σε ό,τι αφορά την (επαν)ένταξή τους στην αγορά εργασίας και κυρίως την εδραίωση της θέσης τους σε αυτή.

Ιστορικό χαμηλό στην ΕΕ ως προς τη συμμετοχή των νέων στην αγορά εργασίας

Όπως επισημαίνεται στην έρευνα του Eurofound, παρά το γεγονός ότι η χαμηλή πρόσβαση των νέων στην απασχόληση δεν αποτελεί καινούρια παθογένεια στην κοινωνικοοικονομική και εργασιακή πραγματικότητα των κρατών-μελών της ΕΕ (τόσο των 17 όσο και των 27), εντούτοις ιδιαίτερα ανησυχητική, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, είναι η δραματική υποχώρηση στο 33,6% του ποσοστού της νεανικής απασχόλησης κατά το 2011, το οποίο είναι το χαμηλότερο από ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ποσοστά απασχόλησης των νέων 15-24 ετών ανά κράτος-μέλος της ΕΕ για τα έτη 2007 και 2011

Σε ενωσιακό, επίσης, επίπεδο, η κατάσταση αυτή αποτυπώνεται πιο εμφατικά και στον δείκτη ανεργίας των νέων, όπου το σχετικό ποσοστό σημείωσε κατακόρυφη αύξηση (σε ορισμένα κράτη-μέλη στο διπλάσιο ή και στο τριπλάσιο σε σχέση με προηγούμενα έτη) αγγίζοντας τον Φεβρουάριο του 2012 κατά μέσο όρο το 22,4%, το οποίο αντιστοιχεί σε 5,5 εκατομμύρια νέους στην ΕΕ, δηλαδή κατά 1,5 εκατομμύριο περισσότερους συγκριτικά με το 2007 (προ ύφεσης).

Πιο συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, συμπληρωματικά με τα στοιχεία που παραθέσαμε νωρίτερα, για το Β΄ τρίμηνο του 2012 οι άνεργοι νέοι ηλικίας 15-29 ετών αποτελούν το 33% του συνολικού άνεργου πληθυσμού, ενώ η νεανική απασχόληση παρουσιάζεται να σημειώνει μεγάλη μείωση στις θέσεις πλήρους απασχόλησης και αύξηση από το 11,2% (το 2011) στο 13,4% (το 2012) των θέσεων μερικής απασχόλησης (ΕΛ.ΣΤΑΤ.), γεγονός ενδεικτικό της συστηματικής προώθησης στο εργασιακό τοπίο των ελαστικών μορφών εργασίας.

 

ΒΑΣΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΧΩΡΑΣ (και τα δύο φύλα)	2008	2009	2010	2011	2012
Σύνολο ανέργων (15-64 ετών)	357.143	442.565	594.032	810.821	1.168.761
Άνεργοι νέοι 15-29 ετών	156.095	175.328	219.745	303.454	387.030
Ετήσια μεταβολή (%)	-11,3	12,3	25,3	38,1	27,5
Ποσοστό ανεργίας νέων 15-29 ετών (%)	15,5	17,7	22,8	32,9	42,7

Επεξεργασία: ΙΝΕ/ΓΣΕΕ – ΑΔΕΔΥ, «Ενημέρωση» (Τεύχος 198)

 

ΝΕΕΤ

Η έννοια “NEET: Νέοι (ηλικίας 15-29 ετών) – εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης” αναπτύχθηκε με σκοπό την πληρέστερη αποτύπωση της έκτασης της οικονομικής και εκπαιδευτικής απραξίας των νέων, ο αριθμός των οποίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα αγγίζει τα 14 εκατομμύρια από το σύνολο των 94 εκατομμυρίων Ευρωπαίων της ίδιας ηλικιακής ομάδας.

Χαρακτηριστικά και αριθμός των ΝΕΕΤ στην ΕΕ

Οι ΝΕΕΤ, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας του Eurofound, αποτελούν μια ιδιαίτερα ανομοιογενή πληθυσμιακή ομάδα, με τη μεγαλύτερη υποομάδα να περιλαμβάνει τους συμβατικά ανέργους (μακροχρόνιους ή μη), ενώ ακολουθούν άλλες ευάλωτες υποομάδες, όπως οι νέοι που πάσχουν από κάποια ασθένεια ή έχουν κάποιου είδους αναπηρία, αλλά και εκείνοι που δεσμεύονται από οικογενειακές υποχρεώσεις, όπως η φροντίδα εξαρτώμενων προσώπων. Στις μη ευάλωτες υποομάδες περιλαμβάνονται οι νέοι που με δική τους απόφαση απέχουν από την απασχόληση, την εκπαίδευση ή την κατάρτιση (χωρίς ωστόσο η απόφασή τους αυτή να οφείλεται σε κάποια άλλη υποχρέωσή τους ή περιορισμό) καθώς και εκείνοι που αναζητούν αποκλειστικά ευκαιρίες απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης οι οποίες να ανταποκρίνονται στο εκπαιδευτικό τους status και στο επίπεδο που οι ίδιοι αξιολογούν τις γνώσεις, τις ικανότητες και τις δεξιότητές τους. Τέλος, ΝΕΕΤ θεωρούνται και όσοι νέοι ασχολούνται εποικοδομητικά με άλλες δραστηριότητες, όπως οι τέχνες, η μουσική και η αυτορυθμιζόμενη μάθηση.

«Ομάδες υψηλού κινδύνου»

Οι νέοι που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να συμπεριληφθούν στην ομάδα ΝΕΕΤ –και ως εκ τούτου να βρεθούν εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης–, όπως επισημαίνεται στην ίδια έρευνα, είναι:

§  όσοι έχουν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης (οι νέοι αυτοί έχουν τριπλάσιες πιθανότητες σε σχέση με άλλους)·

§  όσοι προέρχονται από οικογένειες μεταναστών –παιδιά δεύτερης και τρίτης γενιάς μεταναστών– (σε ποσοστό της τάξης του 70%)·

§  όσοι πάσχουν από κάποια ασθένεια ή έχουν κάποιου είδους αναπηρία έχουν 40% περισσότερες πιθανότητες να γίνουν ΝΕΕΤ·

§  όσοι διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές χωρίς εύκολη πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες·

§  οι νέοι οικογενειών με οικονομικά προβλήματα και προβλήματα ανεργίας και επίσης εκείνοι που βίωσαν τραυματικά το διαζύγιο των γονέων τους.

Διαφορές μεταξύ του δείκτη υπολογισμού της ανεργίας των νέων και του δείκτη υπολογισμού του πληθυσμού NEET

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από την πλευρά της, λόγω της ανησυχητικά αυξητικής τάσης του φαινομένου αυτού, θέσπισε, στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», νέους δείκτες τόσο για την παρακολούθηση της κοινωνικής κατάστασης και της θέσης των νέων στην αγορά εργασίας όσο και για τη διευκόλυνση της σύγκρισης μεταξύ των κρατών-μελών. Ωστόσο, παρότι ο δείκτης ΝΕΕΤ και ο δείκτης παραδοσιακής ανεργίας των νέων σχετίζονται μεταξύ τους, υπάρχει ένα σημαντικό σημείο που διαφοροποιούνται: Ο δείκτης για την ανεργία των νέων καταγράφει το ποσοστό των νέων που δυσκολεύονται να βρουν εργασία –παρόλο που βρίσκονται σε συνεχή αναζήτηση– αλλά και όσων δεν εργάζονται λόγω συμμετοχής τους σε προγράμματα κατάρτισης· και στις δύο όμως περιπτώσεις οι νέοι αυτοί θεωρείται ότι αποτελούν τμήμα του οικονομικά ενεργού νεανικού πληθυσμού. Αντίθετα, ο δείκτης NΕΕΤ αφορά τους νέους εκείνους που βρίσκονται εκτός αγοράς εργασίας, εκπαίδευσης ή κατάρτισης από το σύνολο του πληθυσμού των νέων ηλικίας 15-29 ετών. Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας του Eurofound, το 2011 από τους 24.711.200 οικονομικά ενεργούς Ευρωπαίους νέους ηλικίας 15-24 ετών, οι 5.264.800 αποτελούσαν τον μη εργαζόμενο πληθυσμό (ποσοστό 21,3%), ενώ από τους συνολικά 57.862.300 Ευρωπαίους νέους 15-24 ετών, ΝΕΕΤ ήταν οι 7.469.100 (ποσοστό 12,9%). Μπορεί, συνεπώς, το ποσοστό των άνεργων νέων ηλικίας 15-24 ετών στην Ευρώπη (21,3%) να παρουσιάζεται μεγαλύτερο έναντι εκείνου των ΝΕΕΤ (12,9%), στην πραγματικότητα όμως οι ΝΕΕΤ 15-24 ετών είναι αριθμητικά περισσότεροι για το λόγο ότι υπολογίζονται επί του συνολικού πληθυσμού των νέων της ίδιας ηλικιακής ομάδας στην ΕΕ και όχι μόνο επί του εκλαμβανόμενου ως οικονομικά ενεργού. Αντίστοιχη είναι η αποτύπωση της κατάστασης και για την ηλικιακή ομάδα 25-29 ετών.

Τέλος, πρέπει διευκρινιστεί ότι η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε κατά την εκπόνηση της έρευνας του Eurofound στηρίχθηκε στον λειτουργικό ορισμό των εννοιών “ΝΕΕΤ” και “μη ΝΕΕΤ”, σύμφωνα με τον οποίο ως ΝΕΕΤ θεωρήθηκαν όσοι νέοι τελούσαν σε οικονομική και εκπαιδευτική απραξία για χρονικό διάστημα ίσο ή μεγαλύτερο των έξι μηνών, με την πλειονότητα, ωστόσο, των περιπτώσεων να δηλώνει ότι βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση για διάστημα αρκετά μεγαλύτερο των έξι μηνών.

Εκπαίδευση – Εργασιακή εμπειρία και ΝΕΕΤ

Βάσει των ευρημάτων της έρευνας του Eurofound, η πλειονότητα των ΝΕΕΤ στα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ διαθέτει χαμηλό ή μεσαίο επίπεδο εκπαίδευσης, γεγονός που προφανώς δεν προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση, αν συνυπολογίσει κανείς τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες της ευρωπαϊκής αγοράς εργασίας για εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Ωστόσο αυτό που προξενεί εντύπωση είναι το ότι σε ορισμένα κράτη-μέλη το ποσοστό των ΝΕΕΤ που διαθέτει πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι αρκετά υψηλό, με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την περίπτωση της Ελλάδας και της Κύπρου. Στην Ελλάδα μάλιστα, άνω του 30% των νέων που έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση δύνανται να χαρακτηριστούν ως ΝΕΕΤ, ενώ όπως φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα, ο μισός σχεδόν πληθυσμός των ΝΕΕΤ έχει παρακολουθήσει ανώτερη δευτεροβάθμια ή/και μεταδευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Οι ΝΕΕΤ ανά επίπεδο εκπαίδευσης το 2010

 

Σημείωση: Η ISCED είναι η «Διεθνής Πρότυπη Ταξινόμηση της Εκπαίδευσης» που δημιουργήθηκε από την UNESCOγια την ταξινόμηση και τον χαρακτηρισμό των βαθμίδων της εκπαίδευσης και των εκπαιδευτικών συστημάτων. Συγκεκριμένα: ISCED 0-2 = Αναφέρεται στην προσχολική, την πρωτοβάθμια και την κατώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ISCED 3-4 = Αναφέρεται στην ανώτερη δευτεροβάθμια και στη μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση ISCED 5-6 = Αναφέρεται στο 1ο και 2ο επίπεδο Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης

Όσον αφορά, τώρα, τη σφαίρα της απασχόλησης, η έρευνα καταγράφει ότι σε ποσοστό άνω του 52% οι ΝΕΕΤ στην ΕΕ δεν έχουν προηγούμενη εργασιακή εμπειρία, ενώ σε επιμέρους επίπεδο κρατών-μελών αξιοσημείωτες είναι οι περιπτώσεις της Ελλάδας, της Βουλγαρίας, της Ιταλίας και της Ρουμανίας, οι οποίες παρουσιάζουν αντίστοιχο ποσοστό άνω του 70%! Οι περισσότεροι από τους νέους αυτούς εμφανίζονται να είναι εργασιακά ανενεργοί είτε γιατί δεν είναι σε θέση να εργαστούν, είτε απλώς γιατί δεν αναζητούν εργασία – κυρίως λόγω του ότι θεωρούν πως υπάρχουν ελάχιστες ευκαιρίες απασχόλησης στην τρέχουσα περίοδο της βαθύτατης ύφεσης που έχει πλήξει τη χώρα τους (και σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τα περισσότερα κράτη-μέλη της ΕΕ).

Επιπτώσεις του φαινομένου των ΝΕΕΤ στο άτομο και την κοινωνία

Πρώτη και κύρια επίπτωση της προσχώρησης των νέων στην ομάδα ΝΕΕΤ, όπως επισημαίνεται στην έρευνα του Eurofound, είναι η σημαντική απώλεια που υφίσταται η ίδια η κοινωνία σε ανθρώπινο δυναμικό και δη σε δυναμικό νέων, που σε κάθε περίπτωση αποτελούν τον πυρήνα της προόδου και της ομαλής εξέλιξής της. Σε μικρο-επίπεδο, επίσης, οι δυσμενείς συνέπειες για τους νέους που περιέρχονται στην κατάσταση αυτή μπορεί να είναι μακροχρόνιες επηρεάζοντας τόσο τις μελλοντικές επαγγελματικές τους προοπτικές όσο και την ψυχική και πνευματική τους υγεία, για το λόγο ότι τα άτομα αυτά βρίσκονται περισσότερο εκτεθειμένα στον κίνδυνο να βιώσουν ένα ευρύ φάσμα “κοινωνικών κινδύνων”, όπως το να οδηγηθούν σε αποξένωση (μέσα από δυσλειτουργικές οικογενειακές-διαπροσωπικές σχέσεις), σε χρήση ναρκωτικών και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών, σε παραβατική συμπεριφορά και τελικά να εξορισθούν στο κοινωνικό περιθώριο.

Πολλές έρευνες των τελευταίων ετών καταδεικνύουν, παράλληλα, πόσο δύσκολη είναι η μετάβαση στην ενηλικίωση για τους νέους που δεν μπορούν να εισέλθουν στην αγορά εργασίας ή που παραμένουν επί μακρό διάστημα σε ανεργία και αεργία-απραξία, καθώς τους στερείται η δυνατότητα να καλλιεργήσουν σφαιρικά τις δεξιότητες εκείνες που απαιτούνται για την ομαλή και ενεργό συμμετοχή τους στην κοινωνία ευρύτερα αλλά και στα επιμέρους κοινωνικά υποσυστήματα με τα οποία αλληλεπιδρούν, όπως είναι το εργασιακό. Οι νέοι αυτοί, όσο μεγαλύτερο διάστημα στερούνται εργασιακής εμπειρίας τόσες περισσότερες πιθανότητες έχουν στο μέλλον να λαμβάνουν χαμηλότερες αμοιβές για την εργασία τους συγκριτικά με νέους που δεν υπήρξαν ή δεν παρέμειναν για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κατάσταση ΝΕΕΤ. Επιπλέον, η παρατεταμένη ανεργία σε συνδυασμό με τη μισθολογική αυτή ποινή που υφίστανται οι νέοι εκείνοι σε όλη τη μετέπειτα πορεία του εργασιακού τους βίου είναι πολύ πιθανό μελλοντικά να τους στερήσει σημαντικές παροχές και προνόμια, όπως την πρόσβαση σε επαρκή υγειονομική περίθαλψη ή τη θεμελίωση συνταξιοδοτικού δικαιώματος. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα, όπως προκύπτει απ’ την έρευνα του Eurofound, αποτελούν οι γυναίκες που από την εφηβική τους ηλικία απέχουν για μακρό –και εξαιρετικά καθοριστικό– χρονικό διάστημα από την εκπαίδευση, την απασχόληση ή την κατάρτιση λόγω πρόωρης (και συνήθως ανεπιθύμητης) εγκυμοσύνης, με συνέπεια να αντιμετωπίζουν αργότερα, όταν οι συνθήκες τους το επιβάλλουν, αρκετές δυσκολίες (επαν)ένταξης τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στις δομές της εκπαίδευσης/κατάρτισης. Αντίστοιχη παρουσιάζεται η κατάσταση και για τους άντρες που από πολύ νεαρή ηλικία εισέρχονται –και παραμένουν για μεγάλο διάστημα– σε κατάσταση ΝΕΕΤ, με αρνητική προβολή στη μετέπειτα εργασιακή τους εξέλιξη (αλλά και σε όλες τις προεκτάσεις της).

Οικονομικό κόστος των ΝΕΕΤ στην ΕΕ

Στην εν λόγω έρευνα του Eurofound γίνεται για πρώτη, επίσης, φορά συντονισμένη προσπάθεια σε επίπεδο ΕΕ για την εκτίμηση του οικονομικού κόστους που υφίστανται τα κράτη-μέλη από την αποσύνδεση των ΝΕΕΤ από την αγορά εργασίας και από την εκπαίδευση. Ωστόσο τονίζεται πως σκοπός της ανάλυσης αυτής δεν είναι η “κοστολόγηση” της ζωής των νέων αυτών ανθρώπων, αλλά η ανάδειξη, μέσα από πολύτιμα συγκρίσιμα στοιχεία και από έγκυρες εκτιμήσεις, της προστιθέμενης αξίας που θα προέκυπτε συνολικά για την οικονομία και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης των κρατών-μελών από την επανένταξη των ατόμων αυτών στην αγορά εργασίας και στις δομές της εκπαίδευσης. Η ανάλυση αυτή, όπως διατείνεται το Eurofound, αποσκοπεί στο να λειτουργήσει ως “μοχλός πίεσης” για τις κυβερνήσεις και τους κοινωνικούς εταίρους των κρατών-μελών της ΕΕ, ώστε να ληφθούν άμεσα τα επιβεβλημένα εκείνα μέτρα που θα συντελέσουν ουσιαστικά στην πρόληψη και στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της εν λόγω κατάστασης που εξωθεί στο κοινωνικό περιθώριο πολλούς νέους ανθρώπους και επιβαρύνει πολυεπίπεδα τη λειτουργία της κοινωνίας.

Το οικονομικό κόστος των ΝΕΕΤ, βέβαια, είναι εξαιρετικά δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια λόγω πολυποίκιλων παραγόντων· σε ένα πρώτο, όμως, επίπεδο μπορούμε να το διακρίνουμε σε άμεσο και έμμεσο: άμεσο κόστος είναι η ζημία που υφίσταται το κράτος από την καταβολή επιδόματος ανεργίας και άλλων προνοιακών παροχών στα άτομα αυτά, ενώ το έμμεσο κόστος σχετίζεται γενικότερα με την απώλεια εσόδων και τη συρρίκνωση του συνολικού μεγέθους της οικονομίας που συνεπάγεται ο αποκλεισμός των νέων από την αγορά εργασίας. Επιπλέον, το έμμεσο κόστος μπορεί να περιλαμβάνει και επιβαρύνσεις του κράτους από κοινωνικές δαπάνες.

Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις, το 2008 η ετήσια οικονομική ζημία της εν λόγω αποχής στα 26 κράτη-μέλη της ΕΕ –πλην της Μάλτας, που δεν παρείχε σχετικά στοιχεία– ανήλθε σε σχεδόν 120 δισεκατομμύρια ευρώ, δηλαδή σε περίπου 1% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, ενώ το 2011, όπου οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης ήταν σαφώς εντονότερες και η επιδείνωση της ύφεσης πολύ πιο αισθητή, η αντίστοιχη οικονομική ζημία ανήλθε σε 153 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σε άνω του 1,2% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ. Στο σημείο αυτό πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι μεταξύ των κρατών-μελών παρατηρούνται μεγάλες αποκλίσεις, με ορισμένες χώρες να καταβάλλουν ιδιαίτερα υψηλό τίμημα, το οποίο ανέρχεται σε 2% ή και περισσότερο του ΑΕΠ τους, όπως η Βουλγαρία, η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ιρλανδία, η Ιταλία, η Λετονία, η Ουγγαρία και η Πολωνία (“οι συνήθεις ύποπτοι” δηλαδή).

Η κριτική που ενδεχομένως θα μπορούσε να ασκηθεί στη συγκεκριμένη ανάλυση του Eurofound είναι πως η υπόθεση εργασίας της δυνητικής επανένταξης όλου του πληθυσμού των ΝΕΕΤ στην αγορά εργασίας είναι –τουλάχιστον– μη ρεαλιστική. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στην ίδια την έρευνα, τα ευρήματά της αποσκοπούν κυρίως στο να αποτυπώσουν το εύρος της δυνητικής προστιθέμενης αξίας των νέων αυτών ανθρώπων στην αγορά εργασίας, την οικονομία και ευρύτερα στην κοινωνία κρούοντας παράλληλα τον κώδωνα του κινδύνου για την απειλή της πολιτικής και κοινωνικής αποξένωσης με την οποία έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι οι ΝΕΕΤ λόγω του δραματικά χαμηλότερου επίπεδου πολιτικού ενδιαφέροντος, πολιτικής και κοινωνικής συμμετοχής αλλά και εμπιστοσύνης προς τους –τυπικούς και άτυπους– θεσμούς της κοινωνίας που παρουσιάζουν.

Κυριότερα μέτρα πολιτικής στην ΕΕ για τον περιορισμό της ανεργίας των νέων και του φαινομένου των ΝΕΕΤ

Οι πολιτικές των κρατών-μελών της ΕΕ για την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων έχουν διττό προσανατολισμό· αφενός στοχεύουν στη διευκόλυνση της ομαλής και γρήγορης μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην εργασία και αφετέρου στον περιορισμό των παραγόντων εκείνων που οδηγούν και εγκλωβίζουν ένα νέο σε ανεργία και κατ’ επέκταση σε αεργία, δηλαδή σε κατάσταση ΝΕΕΤ.

Όσον αφορά τη διευκόλυνση της μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην εργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι πολιτικές αυτές κινούνται σε τέσσερις βασικούς άξονες: α) Ο πρώτος αφορά κυρίως τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών με τη  δημιουργία, λόγου χάρη, κέντρων εξυπηρέτησης νέων (one-stop shops) στα οποία υπάρχει διασύνδεση πολλών υπηρεσιών, συναφών με ζητήματα νέων, με κύρια μέριμνα την εργασιακή τους (επαν)ένταξη· επίσης περιλαμβάνει την παροχή «εγγυήσεων στους νέους» (youth guarantees), δηλαδή την εξασφάλιση ότι κάθε νέος σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά την αποφοίτησή του από το σχολείο θα μπορεί να βρει εργασία ή να παρακολουθήσει εκπαίδευση/κατάρτιση (σύμφωνα και με τη σχετική σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και το ψήφισμα της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «Πρωτοβουλία για την προσφορά ευκαιριών στους νέους»). β) Ο δεύτερος άξονας των ευρωπαϊκών πολιτικών στο ζήτημα αυτό αφορά κυρίως την ανάπτυξη υπηρεσιών παροχής εκπαιδευτικής και επαγγελματικής πληροφόρησης-συμβουλευτικής σε νέους που βρίσκονται στη διαδικασία αναζήτησης της επαγγελματικής τους κατεύθυνσης, ενώ γ) ο τρίτος άξονας περιλαμβάνει πολιτικές για την υλοποίηση προγραμμάτων απόκτησης εργασιακής εμπειρίας για νέους αλλά και ανάπτυξης των δεξιοτήτων τους μέσω προγραμμάτων πρακτικής άσκησης, τα οποία λαμβάνουν χώρα σε κάποια συνεργαζόμενη, με την εκάστοτε σχολική/εκπαιδευτική μονάδα, επιχείρηση και διαρκούν από 3 έως 6 μήνες. Τέλος δ) ο τέταρτος άξονας αφορά αφενός το θεσμό της «μαθητείας», που εφαρμόζεται σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (ανάμεσά τους η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ισπανία, η Βουλγαρία κ.ά.), και αφετέρου την προώθηση της αυτοαπασχόλησης, την ενίσχυση δηλαδή της νεανικής επιχειρηματικότητας είτε με την παροχή επιδοτήσεων για το ξεκίνημα μιας νέας επιχείρησης είτε με την προσφορά προγραμμάτων κατάρτισης στον τομέα που ενδιαφέρεται ένας νέος να κινηθεί επιχειρηματικά.

Αναφορικά τώρα με την ενδυνάμωση της απασχολησιμότητας των νέων, οι συστάσεις προς τα κράτη-μέλη της ΕΕ και γενικότερα τα μέτρα πολιτικής που έχουν ως επί το πλείστον ληφθεί τα τελευταία χρόνια σχετίζονται κυρίως με την παροχή ευκαιριών αναβάθμισης των επαγγελματικών και “οριζόντιων” δεξιοτήτων τους μέσα από προγράμματα επαγγελματικής –και όχι μόνο– κατάρτισης αλλά και πρακτικής σε πραγματικά εργασιακά περιβάλλοντα. Σε κάθε περίπτωση όμως τα μέτρα αυτά αποτελούν περισσότερο “ημίμετρα” παρά στοχευμένες πολιτικές παρεμβάσεις που αντιμετωπίζουν μακροπρόθεσμα, βιώσιμα και σε ρεαλιστική βάση το πρόβλημα της ανεργίας των νέων και των ευρύτερων κινδύνων που απειλούν καθημερινά να τους οδηγήσουν σε κοινωνικό και εργασιακό αποκλεισμό. Αν λάβουμε, μάλιστα, υπόψη το γεγονός πως μέσα στη βαθύτατη κοινωνικοοικονομική ύφεση των τελευταίων ετών ο εργασιακός τομέας έχει γίνει ακόμη πιο “επιλεκτικός” σε σχέση με το παρελθόν, η ανάγκη χάραξης ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης που θα ενισχύσουν την πρόσβαση του εργατικού δυναμικού –και κυρίως των νέων– στην αγορά εργασίας σε συνδυασμό με την προώθηση νέων και καινοτόμων μορφών απασχόλησης που θα επανενεργοποιήσουν το “παροπλισμένο” παραγωγικό δυναμικό είναι επιβεβλημένη τόσο σε ευρωπαϊκό και ακόμη περισσότερο σε εθνικό επίπεδο.

Γεράσιμος Κόκκινος, Επιστημονικός συνεργάτης ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ

 

Μελέτη Eurofound